-
1 да
I частица усил.; = дә; та; тә1)а) и, та́кже, то́жебез дә синең тәкъдимеңне яклыйбыз — и мы подде́рживаем твоё предложе́ние; мы та́кже подде́рживаем твоё предложе́ние
ул да ашыга — и он торо́пится
б) и, да́же (и)сорама да — да́же и не спра́шивай
без килмәс идек тә, таләп итәләр — мы бы и не прие́хали, но тре́буют
2) уже́, уже́ иһи, онытканмын да — ой, уже́ (и) позабы́л
көз дә килеп җитте — уже́ (и) о́сень наступи́ла
белеп тә алган — уже́ узна́л
3) при отриц. предл.а) после сущ. со словом бер нибер минутка да кичегергә ярамый — нельзя́ опа́здывать ни на мину́ту
тирә-юньдә бер җан иясе дә күренми — вокру́г (не ви́дно) ни одно́й живо́й души́
б) же, ужбу һич тә дөрес түгел — э́то уже́ соверше́нно не ве́рно
в) тж.; индив. в сравн. сочет. и после отриц. мест. для усиления их значенийкешедән дә акыллырак җан иясе юк — нет существа́ бо́лее разу́много, чем челове́к
беркайда да — нигде́
беркайчан да — никогда́
беркем дә — никто́
бернинди дә — никако́й
берничек тә — ника́к
4) ка́ждый, еже-ел да — ка́ждый год, ежего́дно
көн дә очрашабыз — встреча́емся ка́ждый день (ежедне́вно)
5) разг. между компонентами усил. гл. сочетаний да (и) всё; взять и (да, да и)кайтты да китте — взял да уе́хал: уе́хал да всё
чыкты да китте — взял да вы́шел; вы́шел да и всё
сөйлим дә бирәм — возьму́ да расскажу́ и всё
куарга да чыгарырга — взять да и вы́гнать; вы́гнать да и всё
6) разг.а) между усил. повторами выраж. категоричность высказывания такконцертка бара да бара инде ул — на конце́рт он уж пойдёт так пойдёт
сиңа әйтми дә әйтми инде — тебе́ уж он не ска́жет так не ска́жет
б) чувство восхищения, одобрения так, ну иаты да аты! — конь так конь; ну и конь!
менә бу егет уйный да уйный баянда! — вот э́тот па́рень игра́ет так игра́ет на бая́не; ну и игра́ет э́тот па́рень на бая́не!
в) в эмоц. предл. ну иматур жырлыйсың да инде! — ну и поёшь ты краси́во!
бирдең дә инде үзенә кирәген! — ну и дал же ты ему́ жа́ру!
7) после усил. гл. повторов да (и) вдруг, раз ийөрде, йөрде дә юкка чыкты — ходи́л-ходи́л да вдруг исче́з
сөйли, сөйли дә туктап кала — говори́т-говори́т - раз и остана́вливается
8) в сложносоч. предл. с противит. знач. -тоалар шулай диләр дә бит —... они́-то говоря́т так...
килүен килдек тә соң, ләкин юлыбыз уңмады — прие́хать-то прие́хали, но вот не повезло́
9) в сочет. с указ. мест. с составным менә, шул -то... именә шул серне ул сездән яшереп саклаган да — вот э́ту-то та́йну он от вас и скрыва́л
менә шул кирәк тә инде безгә — вот э́то-то нам и ну́жно
а) хоть, хоть (хотя́) быбер атна булса да авылда ял ит — хоть неде́лю отдохни́ в дере́вне
бер сәгатькә булса да — хотя́ бы на оди́н час
кичкә кадәр булса да — хоть бы до ве́чера
б) хоть (хотя́) и; хоть (хотя́) и,... носирәк булса да очрашабыз — встреча́емся, хоть и ре́дко; хоть и ре́дко, но встреча́емся
аз булса да ярдәм булыр — хотя́ и не мно́го, но бу́дет по́мощь
белеп тә әйтмәгәнсең — знал и не говори́л
авылда булып та күрешмәгәнсез — был в дере́вне, и не встре́тились
авылны чыккач та асфальт юл башлана — сра́зу же за дере́вней начина́ется асфа́льтовая доро́га
кайткач та хәбәр итәрмен — сообщу́ ту́т же по прие́зде; сообщу́, как то́лько прие́ду
13) употр. в образов. составных неопр. мест. и нареч. со словом булса (да) хотькем дә булса — кто́-нибудь (да), кто́-либо
нәрсә дә булса — что́-нибудь (да), хоть что́-нибудь (что́-либо)
нинди дә булса — како́й-нибудь (да), хоть како́й-нибудь
кайда да булса — где́-нибудь (да), хоть где́-нибудь (где́-либо)
кайчан да булса — когда́-нибудь (да), хоть когда́-нибудь (когда́-либо)
ничек тә булса — ка́к-нибудь (да), хоть ка́к-нибудь (ка́к-либо)
14) при составных союзах с усил. знач. жеәгәр дә — е́сли же
II союзшулай да — всё же, одна́ко же
1) соед.а) и, да; да иял итеп алды да эшкә тотынды — немно́го отдохну́л и приступи́л к рабо́те
уйный да көлә — игра́ет да смеётся
урманга киткән дә адашкан — пошёл в лес и (да и) заблуди́лся
б) при усил. повторах и, да; да и то́лькоһаман кайтмый да кайтмый — всё не возвраща́ется и не возвраща́ется; всё не возвраща́ется да и то́лько
җылый да җылый — пла́чет да всё; пла́чет да и то́лько
яза да яза — пи́шет и пи́шет; кар яуды да яуды снег вали́л и вали́л
в) употр. в составных числительных после чисел йөз, мең, миллион, миллиард, а также после наименований мер измерения (и)йөз дә унике — сто двена́дцать
өч метр да ун сантиметр — три ме́тра и де́сять сантиме́тров
балага ике яшь тә дүрт ай — ребёнку два го́да (и) четы́ре ме́сяца
г) и..., и; ни..., ни при перечислении однородных членов с оттенком усиленияхәзер аңа күңелле дә, рәхәт тә — сейча́с ей и ве́село, и прия́тно
җырлый да, бии дә, баянда да — уйный и поёт, и пля́шет, и на бая́не игра́ет
эш тә, йокы да, ял да юк — ни рабо́ты, ни сна, ни о́тдыха
эш белән дә, киңәш белән дә ярдәм итә алмады — не смог оказа́ть по́мощи ни де́лом, ни сове́том
2) присоед. да иул әле яшь, эш тәҗрибәсе дә аз — он ещё мо́лод, да и о́пыта малова́то
җыр матур яңгырый, сүзләре дә бик эчтәлекле — пе́сня звучи́т краси́во, да и слова́ содержа́тельные
3) против. но, да, одна́ковәгъдә бирдегез дә килмәдегез — обеща́ли, но не прие́хали
••терсәк якын да, тешләп булмый — посл. бли́зок ло́коть, да не уку́сишь
4) уступ.а) хоть, хотя́, хотя́ и, хоть... и, хотя́... и; несмотря́ на то, чтояңгыр яуса да, эштән туктамадык — продолжа́ли рабо́тать, несмотря́ на то, что шёл дождь
бик ашыксак та, поездга өлгерә алмадык — не успе́ли к по́езду, хотя́ и о́чень торопи́лись
б) хоть и, хотя́ и, да́же е́сли, пусть да́жебөтен дошман берләшсә дә, җиңми калмабыз — победи́м, да́же е́сли объединя́тся все враги́
белсә дә, сиңа әйтмәгән булыр иде — хоть и знал бы, тебе́ не сказа́л
в) никайда (гына) күрсәм дә... — где́ бы ни встре́тил
кая (гына) барса да... — куда́ бы ни шёл
күпме генә уйласа да, хәтеренә төшерә алмады — ско́лько ни ду́мал, не смог вспо́мнить
-
2 шуннан
1) исх. п.; мест. шула) отту́да; от (с, из) того́ ме́стамәктәптә булдым, шуннан килешем — был в шко́ле, то́лько что отту́да
б) отту́да, с э́того (того) вре́мени, с тех по́рике авыл арасындагы низаг шуннан башланган — тя́жба меж двух сёл начала́сь с того́ (случая, времени)
2) нареч.; см. шуннан соңшуннан нәрсә булды дисеңме? — пото́м чем, ду́маешь, ко́нчилось?
шуннан мин кердем — по́сле э́того (пото́м, зате́м) зашёл я
3) в знач. предик. сл. ( отношение к рассказу собеседника) так, да́льше, пото́мйә, шуннан? — ну, ну, что да́льше?
4) см. шунлыктанашарга ярата, симерүе дә шуннан — лю́бит пое́сть, и ожире́ние по э́той причи́не
уйга калуы да шуннандыр — ви́димо, оттого́ и заду́мчивость
5) в знач. союза в составе соотносит. сл. кайда..., шуннан где... там; отку́да... отту́датәгәрмәчнең алды кайдан, арты да шуннан — (посл.) куда́ иго́лка, туда́ и ни́тка (букв. где пройду́т пере́дние колёса, там и за́дние)
җил кайсы яктан булса, яңгыр да шуннан — (погов.) отку́да ве́тер, отту́да и дождь
кайда нечкә, шуннан өзелә — (посл.) где то́нко, там и рвётся
•- шуннан башка
- шуннан башлап
- шуннан бирле
- шуннан да
- шуннан соң -
3 менә
I частица1) усил.а) употр. для усиления, подчёркивания значения последующего или предыдущего слова вотменә килеп тә җиттек — вот и прие́хали
менә монысы ярый (шәп)! — а вот э́то подхо́дит, да!
күршебез авырып китте менә — сосе́д вот заболе́л
б) употр. с указ. и относит. мест., а также с нареч. места, времени и т. п. для уточнения и усиления их значения вот, вонменә шундый хәлләр — вот таки́е дела́
менә нинди күңелле хәбәр! — вот кака́я прия́тная весть!
менә монда сезнең урыннарыгыз — вот тут ва́ши места
в) употр. для привлечения внимания собеседника к чему-л. вотменә төсле телевизор алдык — вот купи́ли цветно́й телеви́зор
менә күрәсезме, күпме генә калды эш — вот смотри́те, совсе́м немно́го оста́лось рабо́ты
г) разг.; преимущ. постпозитивно, выражает предостережение или угрозу вот (ну) погоди́; вот (ну) смотри́әниеңә әйтим әле менә — вот погоди́, скажу́-ка твое́й ма́ме
бөтен серләреңне сөйлим дә бирәм менә — ну смотри́, возьму́ да и расскажу́ все твои́ секре́ты
д) употр. в восклиц. предл. для усиления эмоциональной окрашенности вотменә шатланырлар инде балалар! — вот обра́дуются де́ти!
менә рәхәт, менә тамаша! — вот благода́ть, вот весе́лье (ди́во!)
е) употр. в знач. связки при именном сказуемом воттынычлык сагында уяу булу - менә безнең максатыбыз — быть бди́тельными на стра́же ми́ра - вот на́ша цель
2) усил. ужшундый сагындым, шундый сагындым менә үзеңне! — уж так соску́чился, так соску́чился по тебе́!
ничә тапкыр әйттем менә, ишетергә дә теләми — уж ско́лько раз говори́л, слы́шать да́же не хо́чет
3) усил. да́жекарарга куркыныч менә — смотре́ть да́же стра́шно
һич сөйләп бетерерлек түгел менә! — да́же всего́ и не расска́жешь!
4) огранич. так, наприме́р: хотя́ быменә тәртип мәсьәләсен генә алып карыйк — так, наприме́р, возьмём вопро́с о дисципли́не
5) утверд. (обычно в повторной ф.) вот-во́т; и́менно такменә, менә, бик дөрес әйтәсең — вот-во́т, о́чень пра́вильно говори́шь
менә, менә, шуңар аптырыйм да мин — и́менно так, э́тому-то я и удивля́юсь
6) в знач. нареч. (чаще в ф. повтора) вот-во́т, ещё немно́го и..., вот сейча́сменә-менә яңгыр яварга тора — вот-во́т дождь начнётся; ещё немно́го и дождь пойдёт
менә кайта, менә кайта, дип көтеп утырабыз — ждём, ду́маем, вот-во́т вернётся
7) перен.; разг.; употр. при нанесении побоев или порицании во́т тебе́!менә күп сөйләнеп торсаң — во́т тебе́ за твою́ ли́шнюю болтовню́
аның егете - менә! — жени́х её - во!
••менә әкәмәт! — вот так фунт! вот так клю́ква!
менә булдырдың! — ай да молоде́ц!
менә дигән итеп — о́чень хорошо́, блестя́ще, великоле́пно, класси́чески
менә кайда икән йомгакның очы — вот, ока́зывается, где соба́ка зары́та
менә кара (күр) инде — вот полюбу́йся
менә карап тор (күр дә тор) — вот уви́дишь
менә мин дип (кычкырып) тора — ле́зет в (на) глаза́ кому-л., броса́ется пря́мо в глаза́ кому-л.
менә мин сине — вот я тебя́ (употр. при угрозе, порицании)
менә ничек! — вот как! вот (вон) оно́ что!
менә сиңа әкият! — вот так шту́ка! вот так клю́ква!
менә шул (гына) — вот и всё; во́т тебе́ и весь сказ!
менә шулай була ул! — то́-то, вот оно́ и есть!
- менә генәменә шул-шул — та́к-то вот, вот та́к-то оно́
- менә дигән
- менә инде!
- менә син
- менә син ә
- менә сиңа!
- менә сиңа кирәк булса!
- менә сүз
- менә тагы!
- менә тагын! II мест.; указ. прост.вот, воменә кәгазь, каләм, әнә өстәл - утырыгыз да языгыз — вот бума́га, ру́чка, вон стол - сади́тесь и пиши́те
менә сез сораган кеше — вот челове́к, кото́рого вы спра́шивали
-
4 шөгыль
сущ.1) де́ло, заня́тие; труд, рабо́татөп шөгыль — основно́е заня́тие
кайда торасыз, шөгылегез ни? — где живёте, чем занима́етесь?
2) заня́тие, времяпровожде́ниебалага нинди дә булса бер шөгыль кирәк — ребёнка необходи́мо чем-то заня́ть
3) де́ло, забо́та, хло́потыдөнья шөгылен куеп тор әле син — оста́вь пока́ мирску́ю забо́ту
тормыштагы шөгыльләр күп — мно́го забо́т в жи́зни
См. также в других словарях:
әйләнү-тулгану — Кайда да булса яки кем янында да булса даими йөрү, булу, бөтерелү. күч. Нин. б. эш белән мәшгуль булу, ыгы зыгы килү көне буе өйдә ә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
этнографизм — Кайда да булса (китапта, пьесада һ. б. ш.) этнографик үзенчәлекләр, тасвирлаулар, детальләр … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аунау — 1. Яткан килеш әле бер, әле икенче якка боргалану, тәгәрәү. Өс башын нәрсәгә дә булса ятып пычрату. Кайда да булса уйнап, ятып, тәгәрәп вакыт үткәрү турында көн буе түшәктә ауный 2. Әйберләр тур. : озак вакытлар файдаланылмау, кайда да булса яту … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
утырту — 1. Үстерү максаты белән, үсемлекләрнең тамырын, бүлбеләрен, орлыкларын җиргә күмү 2. Утырырга булышу, тәкъдим итү яки мәҗбүр итү. Кая да булса бару, китү өчен урын алуга, урнашуга ярдәм итү машинага утырту и. Кая да булса китү алдыннан урынлашу,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әйләнү — Үз күчәре тирәсендә борылу; әйләнә буенча хәрәкәт итү. Берәр нәрсә тирәли йөреп чыгу. күч. Кайда да булса яки кем янында да булса даими йөрү, булу, бөтерелү галимнәр тирәсендә ә. . күч. Нин. б эш белән мәшгуль булу, ыгы зыгы килү 2. Бер яктан… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
берәр — 1. Бүлү саны: бер 2. а. Нинди дә булса 3. б. айдан бетерәбез. БЕРӘР ЯРЫ. – Кая да булса; кайда да булса … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чормау — 1. Җепне һ. б. ш. нәрсәгә дә булса урау. Берәр нәрсәгә урау (тукыма, чүпрәк кисәген һ. б. ш.) 2. Төрү. Төреп ясау, төреп әзерләү тәмәке чорнау 3. Берәр кеше яки нәрсә тирәсендә булу, әйләндереп алу 4. Һәр яктан каплау, каплап алу 5. күч. Кайда да … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чорнау — 1. Җепне һ. б. ш. нәрсәгә дә булса урау. Берәр нәрсәгә урау (тукыма, чүпрәк кисәген һ. б. ш.) 2. Төрү. Төреп ясау, төреп әзерләү тәмәке чорнау 3. Берәр кеше яки нәрсә тирәсендә булу, әйләндереп алу 4. Һәр яктан каплау, каплап алу 5. күч. Кайда да … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
эшләү — 1. Нин. б. эш белән шөгыльләнү, эшчәнлек күрсәтү, үз көчең белән эш башкару. Кайда да булса хезмәт итү, эш белән дәвамлы шөгыльләнү заводта э. . Берәр хезмәт урынында булу, нин. б. вазифа үтәү, кем. б. хезмәтен башкару артист булып эшли 2. Берәр… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
оялау — (ОЯЛАТУ) – 1. Оя ясап урнашу (шунда яшәү, бала чыгару) 2. күч. Эшләү, яшәү, тору өчен кайда да булса урнашу, төпләнү. Мәкерле максат белән кая да булса урнашу, туплану, елышу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өйрәнчек — 1. Кемдә яки кайда да булса берәр белгечлеккә өйрәнүче, эш һөнәр күнекмәсе алучы кеше 2. с. Нәрсәгә дә булса өйрәнү йөзеннән башкарылган яки эшләнгән өйрәнчек эш 3. с. Үзлегеннән берәр эшкә өйрәнүче, шул эш юлында көч сынап караучы ө. язучы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
